www.azfizik.narod.ru

 MAYELƏRİN QALDIRICI QÜVVƏSİ

ARXİMED QÜVVƏSİ

Maye içində olan bir cisim maye tərəfindən yuxarıya doğru itələnilər. Bu itələmə qüvvəti, mayenin qaldırma qüvvəti olub cisimin maye içində örtdüyü həcm qədər həcmdəki mayenin ağırlığıdır.

F=Vbatanhacim.pg 

Maye içinə buraxılan bir cisimə eyni anda iki qüvvət təsir edər:
Fağ=Cismin ağırlığı 
F=Mayenin qaldırma qüvvəsi

Üzmə Və Batma Şərtləri
 pc -cismin sıxlığı,  pm-mayenin sıxlığı olsun
I) Fağ>F isə; pc>pm olar. Bu vəziyyətdə cisim batar. 
II) Fağ=F isə; pc=pm olar. Bu vəziyyətdə cisim maye içində hara buraxılsa orada qalar.
III) Fağ<F isə; pc<pm olar. Bu vəziyyətdə cisim maye içində yuxarıya yüksəlməyə başlar. Cisimin bir qisimi maye xaricinə çıxınca cisim tarazlığa gəlir.
Bu vəziyyətdə: Fağ=F olar.
V.pc.g=Vbatan.pm.g 
dc/ds=Vbatan/V=batma miqdarı olar.
Məsələn, əgər cisimin özkütlesi 1g/cm3 , mayenin özkütlesi 3g/cm3 isə cisimin həcminin 1/3 ü maye içinə girər.
Bir cisimin bir qisimi və ya hamısı maye içində isə ancaq cisim batmamışsa daim cisimin ağırlığı mayenin qaldırma qüvvətinə bərabər alınar.
Eyni cisim fərqli mayelərdə şəkillərdəki mövqelərdə tarazlıqda isə fərqli mayelər cisimi daim eyni qüvvətlə qaldırar.
İki cisim bir mayedə tarazlıqda isə FağX+FağY=F olar.
Bir cisim, bir-birinə qarışmayan X ev Y kimi iki maye içində tarazlıqda isə Fağ=FX+FY olar.
Cisimin həcminin yarısı X, digər yarısı Y mayesi içində isə dcisim=(dX+dY)/2 olar.
Sərbəst buraxıldığında mayedə bata biləcək olan bir cisim iplə bağlanaraq mayeyə salılmış olsun. İpdəki T gərilmə qüvvəti T=Fağ-F olar. Bu vəziyyətdə qab Fağ-T=F qədər ağırlaşmış olar.
Elastik olmayan cisimlər iplə şəkildəki kimi bağlanmış olsun.
T1=Fağ-F və T2=F-Fağ olar.
T
ip gərilməsini dəyişdirmək üçün F qaldırma qüvvətini dəyişdirmək lazımdır. Fi dəyişdirmək üçün
1.Kaptan bir az maye tökərək cisimlərin bir qisiminin maye xaricinə çıxmasını təmin etmək lazımdır. Bu vəziyyətdə cisimin maye içindəki həcmi azaldılmış olar. Və ya;
2.Kaptaki mayenin özkütlesini dəyişdirmək lazımdır.

İçi hava dolu elastik şar iplə kabın döşəməsinə bağlı olsun. Bu vəziyyətdə T=F-Fağ olar. İpdəki gərilmə qüvvətini dəyişdirmək üçün F qaldırma qüvvətini dəyişdirmək lazımdır. Fi dəyişdirmək üçün;
1.Sıvının özkütlesini dəyişdirilməlidir. Və ya;
2.Sıvının şara etdiyi təzyiq dəyişdirilməlidir. Mətbuat artsa, şarda içindəki havanın təzyiqini artırma üçün həcmini azaltmaq məcburiyyətində qalar.