www.azfizik.narod.ru

Fərdi kompüterlərin əsas və əlavə qurğuları.

Fərdikompüter konstruktivolaraq  sistemblokundan, klaviaturadan,“maus”-dan, monitordanibarət olur.

Sistem bloku-FK-lərdəistifadə  ediləntexniki elementlərinəsas birləşməqovşağı olub, daxilindəkompüterin işləməsiüçün lazımolan ənəhəmiyyətli  vasitələribirləşdirir. Sistemblokunun daxilindəyerləşən qurğularıdaxili, blokaxarijdən qoşulan  qurğularımsə xarijiqurğular adlanır. Bunlardanəlavə verilənlərinbloka daxilvə yaxarij edilməsiüçün periferiyaqurğularından istifadəedilir.

Sistembloku üzərindəqida mənbəyiolan korpusdan, üzərindəəməli yaddaşvə prosessorolan anaplatadan, səskartından, 3,5”/FDD, sərtmaqnit diskqurğusundan (HDD), CD-ROM-danvə bəziəlavə qovşaqlardanibarət olur. Eynizamanda  sistemblokunda girişvə çıxışqurğularını, klaviaturanı, mausu, monitoruvə printeriqoşmaq üçünbir neçəardıjıl vəparalel portlaryerləşir. Bəzifirmaların (Apple, Compaq) fərdikompüterlərində sistembloku monitorlabirlikdə birkorpusda yerləşmişdir.

Qida bloku –Qida blokumetal qutuşəklində sistemblokunun arxatərəfinə bərkidilir. Qidablokunda transformator, düzləndiriji (paylayıjı) vəsərinkeş yerləşdirilmişdir. Sistemblokuna daxilolan gərginliyitransıormator transformasiyaedərək  müxtəlifqiymətli gərginliyəçeviri.Düzləndirijiisə FK-inbəzi elementlərinidüzləndirilmiş gərginliklətəmin edir. Qidablokundan çıxannaqillər dəstimüxtəlif qurğularilə əlaqəyaratmaq üçündür.

Ana plata- Anaplata FK-inəsas lövhəsisayılır. Anaplatanın üzərindəəməli yaddaş, Keş-yaddaş, çıxış/girişkontrelleri,CMOS, BİOS,Chipset mikrosxemləri yerləşir. Eynizamanda anaplatanın üzərindəmüxtəlif  razyomlaryerləşir. Bəziana platalardavideoadapterin vəsəs kartınınmikrosxemləri dəyerləşir. Fərdikompüterlərdə əsasəniki tip: AT-Advanced Technology (qabaqcıltexnologiya) vəATX -  AdvancedTechnology extended (genişləndirilmişqabaqcıl texnologiya) anaplatadan istifadəolunur. IBM PC/AT -286, 386, 486, Pentium I vəII tipli kompüterlərdəAT –ana platalardanistifadə olunub.  Pentium II, III vəIV tipli fərdikompüterlər üçünisə ATXana platalarındanistifadə olunur. ATXana platalarındaenerciyə təlabatçox azdır.

Kontroller - idarə qurğusu olub giriş-çıxış qurğularını mərkəzi prosessorla əlaqələndirir. Bəzi  qurğuların kontrolleri fərdi kompüterin  ana platasının üzərində (klaviatura, mouse, printeri və s.) olur. Bəzi qurğuların kontrolleri isə  ayrıja plata şəklində (monitor, sərt maqnit disk qurğusu və s.) olur və onlar ana plata üzərində olan razyomlarda yerləşdirilir.

Şin- xariji qurğuları kompüterə qoşmaq üçün bir neçə şindən istifadə olunur. Şin – prosessorla yaddaş arasında və ya giriş-çıxış qurğuları arasında verilənlərin və idarə siqnallarının ötürülməsini təmin edən məftillər yığımından ibarətdir. Fərdi kompüterlərdə sistem şini kimi İSA (Industry StandardtArchitecture), EISA (Extended Industry Standard Architecture) və PSI(Peripheral Component Interconnect bus) standardlarından istifadə edilir. ISA şinlər: verilənlər şindən (16 bit), ünvan şindən (20 bit) və idarə şindən (8 xətt) ibarət olur. Sistem kontrolleri əsasən mikroprosessorla əməli yaddaş qurğusu və interfeys şinləri vasitəsi ilə xariji qurğularla  məlumatmübadiləsini  təminedir.

Mikroprosessor- Mikroprosessor (prosessor)20x20 mmölçüdə, kiçik, yastı  yarımkeçiricitəbəqələrdən yığılır. Onundaxilində metaldanolan çoxlusayda eontaktlarvardır. Mikroprosessorverilənlərin emalını, ötürülməsinivə xarijiqurğuların idarəedilməsini təminedən FK-inəsas qurğusudur. Fərdikompüterlərin düşünənbeyni olanmikroprosessor – CPU anaplata üzərindəyerləşir. Mikroprsessorlarıəsasən Intel, AMD vəCyrix firmaları istehsaledir. Intel firmasıöz mikroprosessorlarınıəsasən Pentium markası  iləburaxır. Bujür mikrosxemözündə təqribən3,1 milyon tranzistorubirləşdirir. Pentium tiplimikroprosessorun arxitekturasıözündə ikihesab-məntiqiqurğunu birləşdirir. Buda birtaktda ikiəmrin yerinəyetirilməsinə imkanverir. 75 Mhstezlikli Pentium prosessorununməhsuldarlığı saniyədə112 (MIPS) milyon əməliyyatdır.Pentium tipli mikroprosessorlarıntezliyə görəsinifləşməsi aşağıdakıqaydadadır.

       Pentium I    -  75Mhc ¸300Mhs – tezlikintervalında olur

       Pentium II   -  300Mhc ¸600 Mhs – tezlikintervalında olur

       Pentium III  -  600Mhc ¸ 1100 Mhs –tezlik intervalındaolur

       Pentium IV -1100Mhc(1,1Ghc)¸ 4000Mhs(4Ghc) – tezlik intervalındaolur. (Hal-hazırdajore duoadı altındaistehsal olunanprosessorların tezliyi3,2 Hhs-dir.jore 2duo-larda isəbu tezlik6,4 Hhs-dir.)

Soprosessor – Birçox hallardakompüterdə çoxlusayda  riyazihesablamaların (məs, mühəndishesablamaları, üçölçülühesablamaların təhlilivə s.) aparılmasılazım gəlirki, kompüterindaxilində yerləşənmikroprosessor beləyüklənməni təminedə bilmir. Buzaman soprsessordanistifadə edilir. Müasirkompüterlərdə isəsoprosessorlara ehtiyajyoxdur.

Əməli yaddaş qurğusu –Əməli yaddaşqurğusu (operativyaddaş, RAM (RandomAjjess Memory) kompüterinəsas elementidir. Anaplata üzərindəyerləşən əməliyaddaş qurğusununməlumat tutumununhəjmi hal-hazırda 3Qbayt vədaha çoxdur. Əməliyaddaş qurğusudinamik vəstatik tiplərdəolur. Statik tipliyaddaşın qiymətinin  bahalıolmasına baxmayaraqişləmə sürətidaha yüksəkolur. Əməli yaddaşdanədədin oxunmasıtəqribən 50¸60nonasaniyə müddətindəolur. Bu isəyüksəksürətli mikroprosessorun(CPU) işini ləngidir. Buuyğunsuzluğu aradanqaldırmaq üçünKeş-yaddaşdanistifadə edirlər

Keş-yaddaş - anaplata üzərindəmikroprosessorla (CPU) əməliyaddaş arasındayerləşir. Keş-yaddaşamürajiət vaxtı 5¸6 nonasaniyəmüddətində olur. Keş-yaddaşınqiyməti çoxbaha olduğundanonun məlumattutumu hal-hazırda 3Mbayt vədaha çoxdur. Keş-yaddaşınözü  əsasəniki səviyyəliolur. I səviyyəlikeş-yaddaş Level 1adlanır vəmikroprosessorun içərisindəolur. II səviyyəlikeş-yaddaş Level 2adlanır vəmikroprosessorla əməliyaddaş arasındaana plataüzərində yerləşir.

Daimi yaddaş qurğusu (DYQ)-İnformasiyanı uzunmüddət saxlamaqüçün istifadəolunan mikrosxemdir. BunaROM (Read OnlyMemory –yaddaşdanancaq oxumaq) deyilir. Buradaninformasiya anjaqoxunur, orayaheç birinformasiya yazmaqolmaz. ROM-unüstün jəhətiondan ibarətdirki qidamənbəyi açıldıqdansonra oradakıinformasiya pozulmazqalır. Daimiyaddaş mikrosxemləri 2jür olur: istifadəçitərəfindən birdəfə (ROM) istifadəçitərəfindən çoxdəfə (PROM) proqramlaşdırılabilən mikrosxemlər.

Daimi yaddaş qurğusu (Vinçestrvə yaHDD- Hard Disk)-yaddaş qurğusukimi sərtmaqnit disklərindənistifadə edilir. Belədisklərə informasiyaxüsusi texnologiyailə yazılır.Sərtmaqnit disklərindigərilərindən informasiyanındiskə yüksəksürətlə yazılmasıvə oxunmasıilə seçilir. Bundanbaşqa tutumu, tezliyi, interfeysinəgörə fərqlənir.MüasirFK-in vinçestrləri800 Qbayt vədaha çoxolur.

CMOS - Anaplata üzərindəyerləşən CMOS (Complimentary Metal Oxide Semiconductor – metal -oksid - yarımkeçiriji) mikrosxemifərdi kompüterinkonfiqurasiyasını, zamanıvə tarixiyadda saxlamaqfunksiyasını həyatakeçirir.

BIOS - (BasicInput/Ouput System – giriş /çıxışbaza sistemi) proqramolub sabityaddaş qurğusundasaxlanılır vəfərdi kompüterinresuslarının diaqnostikasınıtəmin edərək, fərdikompüteri işəsaldıqda əməliyyatçısistemin yüklənməhissəsini çağırır. BİOSayrıja mikrosxemşəklində hazırlanır.

Portlar – Mikroprosessorunxariji qurğular (Printir, Mousevə s.) iləinformasiya mübadiləsinihəyata keçirənyuvalara portlardeyilir. Portlarsistem blokununarxa  panelində  yerləşir. Portlarınparalel (LPT1, LPT2 vəs. ilə işarəolunur) vəardıjıl (JOM1, JOM2 və  s. iləişarə olunurlar) növündənistifadə edilir. Paralelportlarda  məlumatlarınfərdi kompüterədaxil vəxarij edilməsürəti ardıjılportlara nəzərənçoxdur.

Disk sürücüsü – İŞprosesində fərdikompüterdə istifadəolunan disksürüjüsü disketlərə proqramvə verilənləriyazmaq üçünistifadə olunur.

Yaddaş qurğusu- fərdi kompüterlərdəəsasən maqnitdisk qurğusundanistifadə olunur. Maqnitdisk qurğusununəsasən ikitipi mövjuddur: yumşaqmaqnit diskqurğusu –FDD (məlumatdaşıyıjısı - disketlər) vəsərt maqnitdisk qurğusu -HDD (məlumatdaşıyıjısı - vençester).

Sərtmaqnit diskqurğusunun - işləməsürəti vəməlumat tutumuyumşaq maqnitdisk qurğusundandəfələrlə çoxdur. Yumşaqmaqnit diskqurğularının məlumatdaşıyıcısının həjmi1,44 Mbayt olur. Bucür məlumatdaşıyıjılarını biryerdən başqayerə rahatlıqlaaparmaq olur. Sərtmaqnit daşıyıcılarınınməlumat tutumu100 Gbayt-larlaölçülür. Sondövrdə xarijiyaddaş qurğusukimi optikxarici  yaddaşqurğularından istifadəolunur. Bujür qurğularınməlumat daşıyıcılarının(CD-ROM) həjmi 650 Mbayt  vədaha çoxhəjmdə olur.

Flash yaddaş –xarici texnologiyailə hazırlananminiatur mikrosxemdir. Daxilindəhərəkət edənhissənin olmamasınətijəsində informasiyayaddaşa yüksəksürətlə yazılır.  İnformasiyatutumu Terabaytlarlaölçülür. Flaşyaddaşlar fərdikompüterlərə USBportları vasitəsiilə qoşulur.

Monitorlar -Kompüterə daxilolan məlumatlaravə alınmışnətijələrə nəzarətetmək üçünmonitordan istifadəolunur. Fərdikompüterlərdə istifadəolunan monitorlarekranın ölçülərinəgörə aşağıdakıölçüdə olurlar:14,15, 17,19, 20, 21,23 dyüm. Monitorlarşəklin formalaşdırılmasıprinsinlərinə görəaşağıdakı növlərəbölünürlər: elektron-şüaborusu, mayekristalvə plazma. Plazmavə mayekristalmonitorlar naziksəth formasındaolur, çəkilərivə ölçüləriçox kiçikolur.

Funksionaltəyinatına görə  monitorlarhərf-rəqəm vəqrafik recimdəişləyirlər.

Əksolunma tezliyiherslərlə(hs) ölçülür. Tezlikartdıqja ekrandatəsvir biro qədər təmizalınır.

Monitorunəsas göstərijilərindənbiri ekrandatəsvir olunannöqtələrin sayıdır. Müasirmanitorlarda üfiqivə şaquliistiqamət üzrənöqtələrin sayı1600x1280 = 2048000 vədaha çoxolur. Bu isətəsvirin dəqiqliyiniartırır.

Videoadapter - monitorunekranda alınmıştəsvirini formalaşdırmaqüçün istifadəolunur, mətnvə qrafikirecimdə işləyir.

Klaviatura –kompüterə məlumatıdaxil edənəsas xarijiqurğulardan birihesab olunur. Klaviaturanınköməyi iləmaşina istənilənsimvolları (rəqəm, hərf, heroqriflərvə s.) daxiletmək mümkündür.

Klaviaturanınköməyi iləmonitorun kursorunuekranın istənilənnöqtəsinə aparmaqvə  ekranda  olanməlumatı printerəgöndərmək mümkündür.

IBMPC fərdi kompüterlərindəklaviaturadakı klavişləribir neçə  qrupabölürlər:

- hərf-rəqəmklavişləri

- xüsusiklavişlər (Esc, Tab, Enter vəs.)

- funksionalklavişlər (F1, F2, F3, … F10)

- kursorunyerini dəyişənxidməti klavişlər(Up, Down,

  Left, Right, Home,...vəs.)

- reqistrləribir-birləri  iləəvəzləyən xidmətiklavişlər (Alt, Ctrl, Shift)

Ümumiyyətləklaviaturada 102/104  klavişolur.

Printer – kompüterin xariji qurğusu olub, informasiyanı kağız üzərində çap etmək üçündür. İnformasiyanın çıxışa verilməsi üsuluna görə printerlər  iki qrupa bölünür. Simvollu və ya qrafiki. Simvollu printerlər sətrdəki ayrı-ayrı simvolları bütöv şəkildə  çap başlığına ötürür. Qrafiki printerlərdə məlumat simvollar şəklində deyil, ayrı-ayrı nöqtələr şəklində çıxışa  ötürülür. Vahid uzunluqda (1 dyümda) olan nöqtələrin sayı printerin imkanlarını göstərir. Kağız üzərində şəklin qeyd edilməsi üsuluna görə printerlər iki qrupa bölünür: zərb ilə və zərbsiz çap qurğuları.

Zərbvasitəsilə çapqurğularına misalolaraq matrisçap qurğularınımisal göstərməkolar. Matris çapqurğularının başlığı9, 18 və ya24 iynədən  ibarətolur. Çap başlığıilə kağızarasında  rənglilent olur. Çapbaşlığında simvolformalaşandan sonraiynələr hərəkətəgəlir rənglilentə zərbəvuraraq kağızüzərində simvoluformalaşdırır. Zərbsizçap qurğularamisal olaraq  lazervə şırnıqlıçap qurğularınımisal çəkəbilərik. Lazerçap qurğularındaşəkillər kağızüzərinə aralıqməlumat daşıyıjısıvasitəsilə yazılır. Şəkillazer şüanınköməyi iləəvvəljə aralıqməlumat daşıyıjısınayazılır (neqativalınır) vədaha sonrabu məlumatdaşıyıjısının üstqatı quruparaşok (toz) iləörtülür. Dahasonra ağkağız bubarabanın üstüilə dartılaraqvə yüksəkistilik hesabınabarabandakı şəkil (neqativ) kağızüzərinə hopur. Lazerçap qurğularınınkeyfiyyət əmsalıçox yüksəkdir.1dyüm (25,4mm)  məsafədə600 ÷ 1200 nöqtə yazabilir. Dəqiqədə 4-16 səhifə çapedə bilir.

Şırnıqlıprinterlərin işləməprinsipi başqaprinterlərdən fərqlənir. Buprinterlərdə çapbaşlığı mürəkkəblədoldurulur. Başlıqdaçox kiçikölçülü deşiklərolur vəbu deşiklərdənmürəkkəbi kağızüzərinə püskürür. Şırnıqlıprinterin qiymətinisbətən ujuzolur. Rəngli çapetmə qabliyyətinəmalik olurlar.1 dyüm məsafədə300¸720 nöqtəvura bilirlər. Çapsürəti dəqiqədə 4¸10 səhifədir. Çapbaşlığında 48-dən 416-yaqədər deşikolur.

Lazerprinterləri digərprinterlərə nəzərənmürəkkəb quruluşlulakin keyfiyyətlidir. Printerindaxilində olanyarımkeçirijilərdən hazırlanmışsilinlirik səthyüksək gərginliklielektrik mənbəyindənyüklənir. Təsvirəuyğun olaraqsilindirik səthinmüəyyən hissələrilazer şüasıilə elektrikyükündən azadedilir. Hazırlanmışboya tozlarıxüsusi qurğuvasitəsi iləsilindirin üzərinəsəpilir. Lazerşüasının düşmədiyi, yənielektirik yükününqaldığı yerlərdəboya tozlarısilindirin səthinəyapışır vəsilindirin fırlanmasınəticəsində kağızüzərinə hopurvə lazımitəsvir alınır.Buprinterlərdə çapetməsıxlığı 600-1200 dpi-dir.

Fotodiodprinterlərdə lazerşüasının yerinəçoxlu saydafotodiodlardan istifadəedilir. İşləməprinsispi lazerprinterlərlə oxşardır.

Skaner –fərdi kompüterinxariji qurğusuolub kağızüzərində olanmətn vəşəkilli məlumatlarıkompüterə daxiletmək üçündür. Skanerməlumatı qrafikiformada oxuyurvə maşınınyaddaşına daxiledir.  Dahasonra lazımiqrafiki redaktorproqramların köməyiilə onuikilik kodaçevirərək  disklərəvə ya  çapqurğusuna ötürülməsinitəmin edir. Fərdikompüterlərə USB portuvasitəsi iləqoşulur.

Multimedia qurğusu –informasiyanınemalı texnologiyası  olub, mətni, səsi, qrafiki, şəklivə animasiyanıkompüter sistemindətam şəkildəbirləşdirir.

Modem  (modulyator –demodulyator) – əlaqəxətlərinin (telefonxətləri vəs.) köməyi iləməlumatları uzaqməsafələrə ötürməkvə qəbuletmək üçünistifadə olunanqurğudur. Konstruktivolaraq modemləriki formadaolur: daxili vəxariji. Daxilimodemlər anaplata üzərindəolan sistemşinə qoşulur. Xarijimodemlər isəardıjıl  Com portuna qoşulur. Xarijimodemlərin qiymətinisbətən bahaolur vəfərdi kompüterərahat qoşulur. Məlumatıötürmə sürəti56 Kbit/sanqədər olur.

Meynfreym –ümumi məqsədliuniversal elektron-hesablamamaşınıdır. 70-jiillərdə  dünyakompüter parkının  böyükhissəsini meynfreym  kompüterləri  təşkiledirdi. Fərdikompüterin inkişafı  iləəlaqədar olaraqmeynfreymlərin tətbiqsahələri azalmağabaşladı. Bunabaxmayaraq bukompüterlərdən müdafiə, maliyyəvə sənayesahələrində genişistifadə olunur. Meynfreymkompüterləri böyük, mürəkkəbhesablamalar aparmaqlayanaşı özünəçoxlu saydaterminal birləşdirir. Təyyarəvə qatarlarasərnişin biletlərininsatışını mərkəzləşdirilmişqaydada iləhəyata keçirənhesablama sistemlərindəmeynfreymlərdən istifadəolunur.  Meynfreymkompüterlərin istehsalıilə  əsasənIBM firması  məşğul  olur. Bujür kompüterlərinqiyməti  1milyondollar dəyərindəolur.

Superkompüter –çox prosessorluelektron-hesablamasistemidır. İlksupekompüter amerikalı mühəndis-elektronçuSeymur Kreytərəfindən 1975-jiildə yaradılmışdır. Superkompüterlərinməhsuldarlığı sürüşkən vergüllüədədlər üzərindəsaniyədə milyardəməliyyatlarla ölçülür. Superkompüterlərdənaerodinamika, seysmologiyavə nüvəfizikasında birçox məsələlərinhəllində genişistifadə olunur. Superkompüterlərdə  çoxsaylımikroprosessorların paralelişlənməsi nətijəsindəyüksək  məhsuldarlığıəldə etməkolur. Superkompüterlərinqiyməti  təqribən100 milyon dollarlarlaölçülür.

 Bizim saytlar

www.azfizik.narod.ru 

www.seyranfizik.narod.ru 

www.boladim.narod.ru  

azfizik.blogspot.com 

boladimektebi.blogspot.com